Karia Bölgesi’nin iç kesimindeki kentlerden birisi olan Stratonikeia, Muğla İli, Yatağan ilçesi, Eskihisar mahallesindedir.
İlk bilimsel kazılar 1 Ağustos 1977 tarihinde Prof. Dr. Yusuf Boysal başkanlığında bir ekip tarafından başlatılmıştır. Bu ekibin çalışmaları 1999 yılına kadar sürmüştür. Daha sonra 2003 – 2006 yılları arasında ise Prof. Dr. M. Çetin Şahin başkanlığında kazılar yapılmıştır. 2008 yılından itibaren Prof. Dr. Bilal Söğüt başkanlığında bir ekip, burada araştırma, kazı ve restorasyon çalışmalarını yürütmektedir.
Yerleşme Hititler Dönemi’nde Atriya olarak bilinmektedir. Antik yazarlardan Herodotos (V, 118), Strabon (XIV, II, 25), Pausanias (5, 21, 10) ve Byzantionu Stephanos (Ethnika, 696)’un verdiği bilgilere göre, Khrysaoris / Idrias adında bir yerleşme vardı.
MÖ 281 yılından sonra, kısa bir süre içinde Seleukos kralı I. Antiokhos tarafından, önceden üvey annesi ve sonrasında eşi olan Stratonike adına bu kentin adı değiştirilmiştir.
Stratonikeia ve içinde bulunduğu bölge, Hellenistik Dönem boyunca, Seleukos, Ptolemaios, Makedonyalılar, Rodos ve Roma arasında el değiştirmiştir. Roma İmparatorluk Dönemi boyunca hep önemini koruyan kent, devamlı bir gelişim ve imar faaliyeti içerisinde olmuştur.
Erken İmparatorluk dönemi ve MS 2. yüzyıldaki yapılaşmadan en iyi şekilde yararlanmasını bilmiştir. Bizans Dönemi’nde Stratonikeia Piskoposluğu bölgedeki diğer kentler gibi Aphrodisias’a bağlıdır.
Anadolu’nun fethi ile birlikte ilk Türk uç beylerinin güneybatı Anadolu Bölgesi’ne kadar geldikleri bilinmektedir. Kentte MS 14-15. yüzyıl Beylikler ve sonraki dönemde de yerleşim devam etmiştir. Özellikle Geç Osmanlı Dönemi’nde köyde Ağaların olduğu bilinmektedir. Bugün Eskihisar Köyü tamamen yeni yerleşim alanına taşınmış olmasına rağmen, halen daha antik kent içinde tarihi köy evlerinde oturan beş aile bulunmaktadır.
Strantonikeia antik kentinin sur duvarlarına bağlı olarak sınırları bilindiğinden, büyüklüğü kolayca anlaşılmaktadır. Ancak kent içinde sadece belirli yapılarda kazılar yapılmıştır. Bu nedenle kentin planında bilinen yapı sayısı oldukça sınırlıdır. Kazısı yapılan yapılar ve tespit edilen cadde sokak sistemine göre, kentin ızgara planlı inşa edilen düzenli kentlerden birisi olduğu düşünülmektedir.
Bilinen yapılar; sur duvarı, anıtsal çeşmesi ile birlikte kuzey şehir kapısı ve devamında kuzey sütunlu cadde, gymnasion, batı cadde, latrina, hamam, bouleuterion, tiyatro, tapınak ve su yapısıdır. Ayrıca Beylikler Dönemi’nden (MS 1-15. yy) bir hamam ile cami, 19. ve 20. yy’a ait bir cami, boya atölyesi, çeşmeler, kahveler, dükkanlar ve köy meydanları ile sokak dokusu bulunmaktadır.
Stratonikeia antik dönem ile Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemi yapı ve kent dokusunun birlikte görülebileceği nadir yerlerden birisidir. Farklı dönemlere ait pek çok yapının iç içe olması kenti gezecekler için bulunmaz bir fırsat olarak değerlendirilmektedir.
LATRİNA
Gymnasion propylonun güneydoğu kısmında, Batı Cadde ile Roma Hamamı-1’in arasında bulunan Latrina (Umumi Tuvalet), Roma İmparatorluk Dönemi’nde sosyal ve kamu yapılarının yoğun olduğu bir yere inşa edilmiştir. Latrina’ya kuzeyden ve güneyden çift yönlü ulaşılabilen yapıların olması, Gymnasion girişine yakın ve Batı cadde kenarında bulunması, yerinin özellikle seçilmiş olduğunu göstermektedir. Kalabalık insan grubunun uğrayacağı bir konumda olduğundan, büyük ve gösterişli yapılmış olduğu düşünülmektedir. Yapılan kazılarda, Latrina’nın ortasındaki kare peristil çevresinde, Korinth düzeninde 4x sütun ve üst yapı elemanlarına ait mimari bloklar ele geçmiştir. Yapı içinde taş oturma yerlerinin bazıları ve kanallar in situ olarak bulunmuştur. Roma hamamı zemin kotundan yüksekte olan yapının giderleri, Batı Cadde kanalizasyonuna bağlanmıştır.
BATI CADDESİ VE KİLİSE
Batı cadde kentin iki merkezi ulaşım güzergahlarından birisi olup, 10 m genişliğinde ve her iki kenarında Korinth düzeninde portik bulunmaktadır. Bu cadde,Gymnasion Propylonu’ndan başlayıp doğuya doğru devam etmektedir. Yazıtlara göre Plateia olarak adlandırıldığı bilinen caddenin güney kenarında Latrina, Roma Hamamı-1 ve devamında Bouleuterion’un varlığı bilinmektedir. Caddeden Latrina ve Roma Hamamı’nın palaestra bölümüne geçilebilmektedir. Bu caddenin batı ucundaki tetrastylos prostylos bir propylon ile gymnasiona giriş sağlanmaktadır.
Gymnasion propylonunun önünde, caddenin başlangıç kısmına Erkenn Bizans Dönemi’nde bazilikal planlı bir kilise inşa edilmiştir. Kilisenin kireç harçlı duvarlarında antik kentteki yapılara ait bloklar kullanılmıştır. Kilisenin orta nefinde opus sectile döşeme vardır. Kilisenin terk edilmesinden sonra, Orta Bizans Dönemi’nde burası mezarlığa dönüşmüştür.
TİYATRO
Tiyatro, kent içinde güneyde Kadıkulesi Tepesi’nin başladığı yerdeki doğal yamaca yerleştirilmiştir. Kuzey-güney yönünde, Greko-Romen tipinde bir tiyatrodur. Burası, kentte Hellenistik Dönemde varlığı bilinen yapılandandır. Grek tipinde, tek diazomalı inşa edilen tiyatronun cavea kısmı kuzeye bakmaktadır. Orkestra ve sahne binasının orta kısmı ile tiyatronun alt caveası kazılmış ve diğer kısımlarda kazılar devam etmektedir. Hellenistik Dönem’de var olan tiyatro, Roma İmparatorluk Dönemi’nde ilave değişikliklere yenilenmiştir. Özellikle Augustus ve hemen sonrası dönemde yapıda büyük değişiklik olmuştur. Bu dönemde Hellenistik sahne binası yıkılarak, yerine üç katlı bir scaenea frons inşa edilmiştir. Şu anki kalıntılarına göre yaklaşık 12.000 kişilik büyük bir yapı olduğu düşünülmektedir. MS 139 yıı depremi sonrasında yapıda güçlendirmelere yapılmış ve MS 365 yılı depreminde tahrip olduktan sonra kullanılmamıştır.
Stratonikeia, a city in the interior of Karia, is located in Eskihisar neighbourhood of Yatağan district in Muğla province. The first scientific excavations at the site began in 1 August, 1977 under the direction of Prof. Dr. Yusuf Boysal. This team’s work continued until 1999. During 2003 – 2006 Prof. Dr. M. Çetin Şahin continued the excavations. Since 2008, Prof. Dr. Bilal Söğüt has been conducting surveys, excavations, conservation and restoration work at the site.
The settlement was known as Atriya in the Hittite period. Ancient writers Herodotus (V, 118), Strabo (XIV, II,25), Pausanias (5, 21, 10) and Stephanus of Byzantium (Ethnica 696) mention a settlement here named Chrysaoris / Idrias.
After 281 BC the Seleucid King Antiochos I changed the name of the city to Stratonikeia, his former stepmother and later wife. Stratonikeia and environs changed hands amond the Seleucids, the Ptolemies, the Macedonians, Rhodes and Rome. The city retained her importance throughout the Roman Imperial period and there was continuous development and building. It benefited greatly from the building progamme during the Early Imperial period and especially the second century AD. In the Byzantine period, the see of Stratonikeia, like other cities in the region, was dependent on Aphrodisias.
It is know that with the conquest of Anatolia, the Turkish emirates on the frontiers reached as far as southwestern Anatolia. Stratonikeia continued to be settled in the Emirates period in the fourteenth-fifteenth centuries and afterwards. Many aghas (landowners) were present at the village in the Late Ottoman period. Although the Eskihisar village has been moved to a new area, today five families still remain in the historic village homes within the ancient city.
The borders of Stratonikeia are know thanks to the fortification walls and its size can be easily determined. However, within the city only certain structures have been excavated. Therefore, our knowledge of the number of know buildings on the city plan is limited. Based on the excavated structures and the street system identified, it is likely that the city was built on a grid plan. The know structures in the city are fortification walls, north city gate with a monumental fountain and the colonnaned street starting from there, gymnasium, west street, latrines, baths, bouleuterion, theatre, temple and water structure.
Furthermore, a Turkish bathhouse from the Emirates period, a mosque from the nineteenth and twentieth century, paint workshop, fountains, coffeehouses, houses, shops and village squares as well as the street fabric can be visited. Stratonikeia is a rare place where one can see structures from the antiquity as well as the Ottoman and Turkish Republican periods.
Kaynak: Stratonikeia Antik Kenti
Fotoğraflar: Şebnem Atılgan @sebnematilgan34